بلورها در قلب کهکشان

[Babak Radfar]

تلسکوپ فضايي اسپيتزر به تازگي در قلب دو کهکشان در حال ترکيب ،بلورهايي شبيه به خرده شيشه يافته است.اين بلورها به اندازه دانه ي شن هستند و به احتمال زياد قبل و در حين انفجار ستارگان پرجرم در فضا رها شده اند.اين نوع بلور ها سابقا در کهکشان راه شيري مشاهده شده بودند ، با اين حال موارد تازه کشف شده ، اولين نمونه هاي موجود در خارج از کهکشان ما هستند.دانشمندان معتقدند که اين بلور ها بر اثر چند انفجار ابر نواختري متوالي گرم شده و در نهايت ذوب مي شوند.
تلسکوپ فضايي اسپيتزر ناسا ،با بررسي چند کهکشان در حال ترکيب ،پوششي از بلور هاي کوچک در اطراف مراکز به هم پيوند خورده ي اين کهکشان ها يافته است.اين ذرات شباهت زيادي به خرده شيشه دارند.اين بلور ها دانه هاي سيليکاتي هستند که در کوره هاي ستاره اي به وجود آمده اند.دانه هاي تازه کشف شده اولين موارد بلور هاي سيليکاتي شناخته شده در خارج از کهکشان ما مي باشند.

دکتر "هنريک اسپون" از دانشگاه کورنل مي گويد:"ما از کشف اين بلور هاي ظريف و کوچک در مرکز يکي از بي ثبات ترين مناطق عالم ،بسيار شگفت زده هستيم.اين بلور ها به راحتي از بين مي روند اما در اين مورد ،ظاهرا اين بلور ها توسط ستارگان پرجرم ،سريع تر از روند ناپديد شدن ،در حال توليد هستند."

اين کشف نهايتا در فهم روند تحول کهکشان ها و به خصوص کهکشان راه شيري که در چندين ميليارد سال آينده با کهکشان آندرومدا ترکيب خواهد شد ،کمک بزرگي خواهد کرد.

دکتر "لي آرموس" از مرکز علمي اسپيتزر ناسا و موسسه فن آوري کاليفرنيا در پاسادنا مي گويد:"تصور ما بر اين است که طوفاني از غبار در مرکز کهکشان هاي در حال ترکيب در حال شکل گيري است.اين بلور هاي سيليکاتي در اين طوفان قرار گرفته و در نهايت به صورت پوششي عظيم از غبار و شيشه در اطراف هسته هاي کهکشان ها قرار مي گيرند."

سيليکات ها ،مانند شيشه،براي تبديل شدن به بلور به گرما نياز دارند.اين ذرات جواهر مانند در کهکشان راه شيري ، در مقادير کم و در اطراف بعضي از ستاره ها مانند خورشيد يافت مي شوند.اين ذرات بر روي زمين ،بر روي سواحل شني برق مي زنند و در شب ،برخورد اين ذرات همراه با ذرات ديگر با جو را مي توان مشاهده کرد.اخيرا اين ذرات توسط تلسکوپ اسپيتزر درون دنباله دار TEMPEL۱ (که سفينه ي DEEP IMPACT با آن برخورد کرده است) نيز ديده شده است.

کهکشان هايي که اين بلور ها به وفور در آنها يافت مي شود تفاوت عمده اي با کهکشان ما دارند.در درون اين کهکشان ها که "کهکشان هاي فوق نوراني فروسرخ" (ULTRALUMINOUS INFRARED GALAXIES) (ULIRGS) ناميده مي شوند ،مقادير بسيار عظيمي از اين بلور هاي سيليکاتي يافت مي شوند. با وجود آنکه تعدادي از اين نوع کهکشان ها به طور واضح رصد نشده اند ، بيشتر موارد کشف شده از دو کهکشان مارپيچي در حال ترکيب تشکيل شده اند.هسته ي ترکيبي اين نوع کهکشان ها مملو از ستارگان پرجرم ،پرنور و کم سن مي باشد.در مرکز بعضي از آنها نيز سياهچاله هاي بسيار پرجرم وجود دارد.

اختر شناسان بر اين عقيده اند که بلور هاي سيليکاتي در مرکز اين نوع کهکشان ها (ULIRGS) ،توسط ستاره هاي پرجرم ايجاد مي شوند.بر اساس تحقيقات دکتر اسپون و تيم او، اين ستاره هاي پرجرم ،بلور ها را قبل و همچنين در هنگام وقوع انفجار هاي ابر نواختري در فضا پخش مي کنند.اما اين بلور هاي ظريف براي مدت طولاني دوام نمي آورند.ذرات پرتاب شده توسط انفجار هاي ابر نواختري به اين بلور ها برخورد کرده و آنها را بمباران مي کنند.نتيجه ي اين بمباران ،گرم شدن بلور ها و در نهايت ذوب شدن و تبديل آنها به موادي بدون شکل است.تمام اين اتفاقات در بازه ي زماني کوتاهي صورت مي گيرد.

دکتر اسپون اين پديده را به شکلي ساده بيان مي کند:"دو کاميون حامل آرد را در نظر بگيريد که در يک خيابان و در جهت مخالف هم در حال حرکتند.اگر اين دو کاميون با هم برخورد کنند ،براي مدتي کوتاه ابري سفيد بر روي خيابان تشکيل مي شود.با استفاده از تلسکوپ اسپيتزر ،ما برخورد و ترکيب دو کهکشان و تشکيل ابري موقتي از بلور هاي سيليکاتي را مشاهده مي کنيم."

طيف سنج فرو سرخ تلسکوپ اسپيتزر ،اين بلور هاي سيليکاتي را در ۲۱ کهکشان از ۷۷ کهکشان بررسي شده (که همه از نوع ULIRGS بوده اند) يافته است.اين ۲۱ کهکشان در محدوده ي ۲۴۰ ميليون تا ۹/۵ ميليارد سال نوري از ما قرار دارند و در تمام مناطق آسمان پخش شده اند.اين کهکشان ها در زمان مناسب رصد شده و در نتيجه بلور ها در آنها مشاهده شده اند.اما در ۵۶ کهکشان ديگر ،اين بلور ها در آينده ي نزديک ايجاد خواهند شد.
منبع گروه نابغه ها